Οι πρόσφατες συλλήψεις 10 Ρώσων ύποπτων κατασκοπίας στις ΗΠΑ -κι ενός 11ου στην Κύπρο που... διέφυγε- έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο ψυχροπολεμικές θεωρίες συνωμοσίας εξάπτοντας τη φαντασία της κοινής γνώμης και γεννώντας ερωτήματα για το ποιόν, τον τρόπο ζωής και κυρίως τα κίνητρα των ανθρώπων που επέλεξαν να ζουν τη διπλή ζωή του πράκτορα.
Η επιλογή αυτή έχει της ρίζες της σε μια ολόκληρη κουλτούρα κατασκοπίας στη Ρωσία. Κατά τη σοβιετική εποχή, οι πράκτορες που δρούσαν στο εξωτερικό θεωρούνταν εξαιρετικά προνομιούχοι διότι μπορούσαν να ξεφύγουν από τα στενά όρια του κομμουνιστικού καθεστώτος, να ταξιδέψουν και γενικότερα ν' απολαύσουν τα πλεονεκτήματα μιας ανώτερης κοινωνικής θέσης.
Κι αν με την περεστρόικα κι αργότερα με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης η διαβόητη KGB αποτέλεσε στόχο οξύτατων επικρίσεων, η διάδοχός της FSB (εσωτερική υπηρεσία πληροφοριών και αντικατασκοπίας) κατάφερε να αναβαπτιστεί ως μια σύγχρονη υπηρεσία με υψηλό προφίλ, κάτι που ισχύει πολύ περισσότερο για τη SVR (εξωτερική υπηρεσία πληροφοριών και κατασκοπίας).
Για τους περισσότερους Ρώσους η εξασφάλιση μιας θέσης στον τεράστιο κρατικό γραφειοκρατικό μηχανισμό αποτελεί μια πολυπόθητη εξέλιξη στη σταδιοδρομία τους, η οποία γίνεται αξιοζήλευτη όταν η θέση αυτή αφορά τις μυστικές υπηρεσίες. Κατ' αρχάς, διότι εγγυάται εργασιακή ασφάλεια σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης αλλά και διότι συνοδεύεται από αδιαμφισβήτητο κύρος.
Κατά την Ολγα Κριστανόφσκαγια, κοινωνιολόγο στη ρωσική Ακαδημία Επιστημών, «όσοι εργάζονται για τη SVR δεν το κάνουν μόνο για τα χρήματα και την καριέρα. Υπάρχουν πολλά άλλα κίνητρα, μεταξύ των οποίων η δυνατότητα ανώτατης εκπαίδευσης, ο πατριωτισμός αλλά και η ρομαντική και ηρωική απεικόνιση των μυστικών πρακτόρων σε ταινίες και μυθιστορήματα». Η αίγλη που περιβάλλει το μύθο του κατασκόπου φαίνεται να ασκεί μια ακαταμάχητη γοητεία σε μια μερίδα της ρωσικής νεολαίας. Σ' αυτήν, άλλωστε, στοχεύουν κυρίως οι στρατολόγοι των μυστικών υπηρεσιών.
Η διαδικασία στρατολόγησης της SVR είναι ασαφής. Αλλά οι διασυνδέσεις στο διπλωματικό σώμα παίζουν σίγουρα σημαντικό ρόλο και δεν είναι τυχαίο που ο πατέρας της συλληφθείσης Αν Τσάπμαν είχε υπηρετήσει στη ρωσική πρεσβεία στην Κένυα. Συνήθως οι μυστικές υπηρεσίες επιλέγουν τα νέα μέλη τους μεταξύ φερέλπιδων αξιωματικών του στρατού και φιλόδοξων φοιτητών στο τελευταίο έτος του πανεπιστημίου. Κι αν επί Σοβιετικής Ενωσης οι νέοι εμπνέονταν από κατασκοπικές τηλεοπτικές σειρές ή ταινίες, η νέα γενιά έχει πρότυπο τον ισχυρό άνδρα της χώρας και διασημότερο «απόφοιτο» των μυστικών υπηρεσιών: τον πρώην πρόεδρο και νυν πρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν, που για πολλούς αποτελεί την προσωποποίηση του κατασκοπικού «γκλάμουρ».
Η επιλογή αυτή έχει της ρίζες της σε μια ολόκληρη κουλτούρα κατασκοπίας στη Ρωσία. Κατά τη σοβιετική εποχή, οι πράκτορες που δρούσαν στο εξωτερικό θεωρούνταν εξαιρετικά προνομιούχοι διότι μπορούσαν να ξεφύγουν από τα στενά όρια του κομμουνιστικού καθεστώτος, να ταξιδέψουν και γενικότερα ν' απολαύσουν τα πλεονεκτήματα μιας ανώτερης κοινωνικής θέσης.
Κι αν με την περεστρόικα κι αργότερα με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης η διαβόητη KGB αποτέλεσε στόχο οξύτατων επικρίσεων, η διάδοχός της FSB (εσωτερική υπηρεσία πληροφοριών και αντικατασκοπίας) κατάφερε να αναβαπτιστεί ως μια σύγχρονη υπηρεσία με υψηλό προφίλ, κάτι που ισχύει πολύ περισσότερο για τη SVR (εξωτερική υπηρεσία πληροφοριών και κατασκοπίας).
Αίγλη και γοητεία...
Για τους περισσότερους Ρώσους η εξασφάλιση μιας θέσης στον τεράστιο κρατικό γραφειοκρατικό μηχανισμό αποτελεί μια πολυπόθητη εξέλιξη στη σταδιοδρομία τους, η οποία γίνεται αξιοζήλευτη όταν η θέση αυτή αφορά τις μυστικές υπηρεσίες. Κατ' αρχάς, διότι εγγυάται εργασιακή ασφάλεια σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης αλλά και διότι συνοδεύεται από αδιαμφισβήτητο κύρος.
Κατά την Ολγα Κριστανόφσκαγια, κοινωνιολόγο στη ρωσική Ακαδημία Επιστημών, «όσοι εργάζονται για τη SVR δεν το κάνουν μόνο για τα χρήματα και την καριέρα. Υπάρχουν πολλά άλλα κίνητρα, μεταξύ των οποίων η δυνατότητα ανώτατης εκπαίδευσης, ο πατριωτισμός αλλά και η ρομαντική και ηρωική απεικόνιση των μυστικών πρακτόρων σε ταινίες και μυθιστορήματα». Η αίγλη που περιβάλλει το μύθο του κατασκόπου φαίνεται να ασκεί μια ακαταμάχητη γοητεία σε μια μερίδα της ρωσικής νεολαίας. Σ' αυτήν, άλλωστε, στοχεύουν κυρίως οι στρατολόγοι των μυστικών υπηρεσιών.
«Ινδαλμα» ο Πούτιν...
Η διαδικασία στρατολόγησης της SVR είναι ασαφής. Αλλά οι διασυνδέσεις στο διπλωματικό σώμα παίζουν σίγουρα σημαντικό ρόλο και δεν είναι τυχαίο που ο πατέρας της συλληφθείσης Αν Τσάπμαν είχε υπηρετήσει στη ρωσική πρεσβεία στην Κένυα. Συνήθως οι μυστικές υπηρεσίες επιλέγουν τα νέα μέλη τους μεταξύ φερέλπιδων αξιωματικών του στρατού και φιλόδοξων φοιτητών στο τελευταίο έτος του πανεπιστημίου. Κι αν επί Σοβιετικής Ενωσης οι νέοι εμπνέονταν από κατασκοπικές τηλεοπτικές σειρές ή ταινίες, η νέα γενιά έχει πρότυπο τον ισχυρό άνδρα της χώρας και διασημότερο «απόφοιτο» των μυστικών υπηρεσιών: τον πρώην πρόεδρο και νυν πρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν, που για πολλούς αποτελεί την προσωποποίηση του κατασκοπικού «γκλάμουρ».
Από την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία".
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου